Tijdens de kerstvoorstelling van New Memories mochten de ouderen op Sjoerd en Thessa (in rendierpakken) schieten met nerf guns: “Gewoon omdat dat ontzettend leuk is, en omdat we allemaal wel weer eens kind willen zijn. En mooi dat ze dat vinden, eng gewoon.” Volg ze op Instagram voor meer inspiratie! Fotograaf: Cheeseworks.

BIJSCHOLING & OMSCHOLING | De bevolking van Nederland en België is aan het vergrijzen. Er is dus steeds meer behoefte aan dansdocenten en makers die met ouderen aan de slag willen gaan. Senioren beleven immers ook plezier aan het dansen. Ze willen nieuwe dingen leren, hun artistieke en technische vermogens vergroten en de resultaten daarvan tonen aan anderen. Wil jij ook danslessen geven aan ouderen? Of doe je dat al? Lees dan dit artikel voor bijscholing en inspiratie!

Te oud om te dansen? Natuurlijk niet!

Als ik aan mijn moeder van 73 jaar vraag of ze het leuk zou vinden om ook eens op dansles te gaan (of yoga of pilates), dan zegt ze steevast: “Ah joh, nee, daar ben ik toch te oud voor.” Terwijl ze wel ieder jaar een cursus beeldhouwen, schilderen, of mozaïeken volgt - om wat voorbeelden te noemen. Ik zie hoe leergierig ze nog is en geïnteresseerd in andere mensen en de wereld om haar heen. Ik denk dat het misschien haar manier is om te zeggen dat ze dansen toch een beetje spannend vindt. De oma (83 jaar) van mijn man baalt er daarentegen enorm van dat sinds het begin van de coronacrisis de wekelijkse lessen linedancing zelden doorgaan. En er zijn vele voorbeelden van ouderen die dol zijn op dansen - en niet van plan zijn te stoppen!

Those looking to live a calm and fulfilling life could certainly take a page from Tao Porchon-Lynch’s book. The 99-year-old currently still regularly teaches classes in New York as the world’s former ‘oldest yoga teacher’, not letting age or time slow her down. She is now the ‘oldest competitive ballroom dancer’.

103-year-old Eileen Kramer is Australia's oldest dancer and choreographer, if not the world's - and she has absolutely no plans to stop dancing, having cast herself as a 17-year-old princess in her latest production.

“The oldest performing ballerina is Grete Brunvoll (Norway) (b. 27 July 1930). She began dancing at the age of 6 and her first professional performance was at the Nathionalteater in 1945, when she was 15 years old. She is now (in 2010) almost 80 years old and still trains everyday and does regular public performances.”

— Guinness World Records

Waar denk jij aan bij het woord ‘ouderen’? Aan hun levenswijsheid? Of aan het achteruitgaan van hun gezondheid en fysieke mogelijkheden? In de recente publicatie Daag mij maar uit van het lectoraat Kunsteducatie van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten geven onderzoekers Van Berkel en Heijnen (2020) ons een prachtige samenvatting van de huidige opvattingen en feiten omtrent dans voor ouderen.

Daarin staat onder andere dat dans in westerse culturen intuïtief wordt verbonden aan jonge, gezonde lichamen en ouder worden aan verlies en terugval. In theaterdans, met name bij ballet, komt het oudere of fysiek beperkte lichaam slechts sporadisch in beeld en professionele dansers switchen vaak ergens tussen hun 35e en 40e levensjaar naar een rol als docent of choreograaf, of stoppen zelfs helemaal met dansen. De moderne en postmoderne dans geeft al meer ruimte aan dansers van verschillende leeftijden.

Het ‘verval-narratief’ is volgens de onderzoekers van bovenstaande publicatie diep in de westerse samenleving geëtst, maar in andere culturen ligt dat blijkbaar vaak anders. Zo vermelden ze dat in Japan ouderdom geldt als een rijpingsproces en de oudere wordt beschouwd als de sen-nin (‘wijs door ervaring’). In de Japanse butoh is de beleving van het ouder wordende lichaam dan ook onderdeel van de dansvorm zelf. Ouderdom, de periode na het werkzame leven en het opvoeden van de kinderen, wordt in Japan zelfs aangeduid als een ‘nieuwe lente’ of ‘wedergeboorte’.

In de amateurdans wordt het oudere lichaam meer geaccepteerd, omdat het hier meer draait om de beleving van de danser zelf dan om de presentatie aan anderen. Al zijn er in Nederland steeds meer initiatieven die met ouderen naar dansvoorstellingen toe werken, zoals je hieronder in dit artikel kunt zien en lezen. Maar dat het aanbod voor ouderen groeit, wil niet zeggen dat ouderen met interesse in dans overal terecht kunnen! Het aantal ouderen groeit namelijk mee, want er is sprake van een sterke ‘vergrijzing’. In de twintigste eeuw nam het aandeel 65-plussers in de totale bevolking van Nederland toe van 6% naar 19,5% (RIVM, z.d.). Daarnaast is sprake van 'dubbele vergrijzing': binnen de groep 65-plussers neemt het deel 80-plussers toe. In België is 20% van de bevolking ouder dan 65 jaar en dit zal oplopen tot 23% in 2027 (Statistiek Vlaanderen, z.d.).

Er is dus een grote behoefte aan dansdocenten en makers die met ouderen aan de slag willen gaan. Daarom hebben we hieronder op een rijtje gezet welke cursussen je kunt doen en welke boeken en verslagen je kunt lezen om jezelf bij te scholen in het lesgeven aan ouderen. Ook delen we filmpjes van praktijkvoorbeelden ter inspiratie!

Deze dansdocenten gingen je voor…

Mike Veerman

Ik geef dansles vanuit Stichting ReDiscoverMe. Ik vind het leuk om iets aan te kunnen bieden waar ouderen en mensen met een chronische ziekte uit de mentaliteit van het ‘niet kunnen’ gaan, zodat ze weer even kunnen genieten van sociale interactie, beweging en plezier beleving. Ik vind het prachtig om te zien dat zelfs in deze levensfase een ontwikkelingslijn te zien is waar de ouderen zelf ook ‘empowerment’ uit halen. Voordat ik me omschoolde, had ik vooral de aandacht op wat je niet kan doen met de doelgroep. Na mijn omscholing is het in mijn lesgeven een kernwaarde geworden om te denken in mogelijkheden.

ReDiscoverMe

Sjoerd Wijn &Thessa Koops

Sinds 2020 werk ik samen met Thessa Koops aan een dansvoorstelling voor ouderen in zorginstellingen. De dansvoorstelling heet New Memories omdat we samen nieuwe herinneringen willen maken. We halen oude herinneringen op door verschillende dansstijlen te gebruiken die zij misschien nog kennen uit hun jeugd. We dansen de twist, charleston, rock & roll, jive, modern, jazz, ballet, tap, en pantomime en passen onze kleding aan op het tijdsbeeld. Het is enorm zingevend werk! We krijgen ook veel positieve feedback. In 2022 breiden we ons aanbod uit met workshops en digitale danslessen.

New Memories

Omscholing: cursussen

Wil je danslessen geven aan vitale ouderen bij jou in de dansstudio of bij een buurthuis? Dan is omscholing eigenlijk niet nodig! Danslessen voor senioren (55-plus) wijken namelijk niet sterk af van danslessen voor andere groepen amateurs, zoals jongeren of volwassenen. Ook dat blijkt uit het onderzoek dat Van Berkel en Heijnen (2020) voor de publicatie Daag mij maar uit uitgevoerd hebben om ‘dans en ouderen in de grootstedelijke context’ in kaart te brengen.

Senioren beleven plezier aan het dansen zelf en willen nieuwe dingen leren, hun artistieke en technische vermogens vergroten en de resultaten daarvan tonen aan anderen. Ze willen uitgedaagd worden in de dansles en zijn wars van bejaardengymnastiek. Enkele didactische handvatten uit dit onderzoek kun je teruglezen op Dansdocent.nu, in het artikel dat ik over het onderzoek schreef: ‘Ouderen willen ook dansen, nieuwe dingen leren en optreden’.

Toch behoefte aan extra begeleiding? Dan kun je de opleiding Beweegleider en Sportleider Senioren volgen van de SSNB Academy. Tijdens deze cursus maak je kennis met trends en ontwikkelingen met betrekking tot de doelgroep senioren: vitaal (55+), zelfredzaam (75+) en minder of niet meer zelfredzaam (kwetsbaar 85+). Daarna ben je bevoegd om zelfstandig les te geven aan de brede doelgroep senioren binnen non-profit organisaties (seniorenverenigingen, gemeenten en welzijnsinstellingen) en profit-organisaties (commerciële bedrijven).

Verder is dansdocent en choreograaf Floortje Rous bezig een Teacher Training te ontwikkelen voor dansdocenten die les willen gaan geven aan ouderen. Zij is de oprichter van Dance Connects in Amsterdam. Door middel van workshops, lessen, projecten, voorstellingen en evenementen werkt ze aan het bereikbaar en toegankelijk maken van deze kunstvorm voor mensen van 60 jaar en ouder. Volg haar op Facebook en Instagram om de lancering van deze training niet te missen!

Wil je lesgeven aan ouderen in zorginstellingen? Dan is het wél zaak je te verdiepen in deze doelgroep en rekening te houden met hun beperkingen, zoals dementie. Dat kan door bovenstaande opleiding van het SSNB te volgen, of door mee te lopen bij organisaties die zich speciaal tot deze doelgroep richten. In Nederland is dat onder andere: Holland Dance Festival, PRA Muziektheater, New Memories, Danstheater Vos, Het Danspaleis, Bewogen Bewegen, Switch2Move, ReDiscoverMe, en zitDans. Je kunt hen contacteren en vragen of je stage bij ze kunt lopen. Verder kan een cursus inclusiedans of een opleiding danstherapie je helpen om goed voorbereid te zijn in het werken met ouderen in de zorg.

Dans met me! is een dansproject van Danstheater VOS uit 2016 waarin kinderen en ouderen elkaar via moderne dans ontmoeten in het leven van de ander.

Bijscholing: boeken, tips & inspiratie

Wat betekent het om te kunnen bewegen? Het boek The Aging Body in Dance brengt essays samen van eminente danswetenschappers en danskunstenaars die culturele overtuigingen over beweging, schoonheid, uitdrukkingskracht en wendbaarheid bevragen. Zij focussen zich daarbij op Europese, Amerikaanse, en Japanse houdingen ten opzichte van ouderdom en de podiumkunsten. Met studies over het werk van choreografen als Martha Graham, Anna Halprin en Kikuo Tomoeda.

Vitale ouderen

Het boek Age and Dancing: Older People and Community Dance Practice uit 2012, van de Britse dansdocent Diane Amans, bespreekt de issues waar je rekening mee moet houden als je danslessen geeft aan ouderen en biedt docenten en makers praktische tips. Dit boek behoort tot de standaard literatuur voor studenten danseducatie in het Verenigd Koninkrijk.
Wat maakt cultureel aanbod voor ouderen succesvol? Zet in op plezier, zorg voor goede toegankelijkheid, zet in op sociaal contact, zorg voor gekwalificeerde, enthousiaste en ervaren professionals, sluit aan bij hun verhalen en cultuuruitingen. Lees meer over deze top 5 werkzame elementen in de factsheet voor buurtsport- en cultuurcoaches.

Een leuke documentaire is Hip Hop-eration uit 2014, over een groep ouderen in Nieuw-Zeeland die besluiten mee te doen aan een internationale danswedstrijd in Las Vegas. Heel inspirerend!

De Commissie Sport en Bewegen van de Vlaamse Ouderenraad vzw nam het initiatief om de visienota ‘55-plussers in beweging’ van 2008 te actualiseren én te verruimen naar alle contexten van beweging. Samen met het Vlaams Instituut Gezond Leven vzw bundelden ze de krachten om te komen tot één gemeenschappelijke basisvisie (zie deze brochure) over ouderen en beweging. Deze basisvisie vormt nu een kader voor een bewegingsbeleid bij middenveldorganisaties op Vlaams niveau uit verschillende sectoren.

Het Nederlandse Lang Leve Kunst Fonds is in januari 2021 gelanceerd. Jaarlijks is er ruim 1 miljoen euro beschikbaar voor initiatieven gericht op actieve kunstbeoefening door ouderen. Kleine, lokale projecten waarin ouderen minimaal vijf keer onder begeleiding van een kunstenaar kunst maken met een concreet eindresultaat: een voorstelling, een schilderij, een muziekuitvoering. Maar ook projecten met een groter bereik en naast de uitvoering van activiteiten de ontwikkeling van een methodiek kunnen steun krijgen. Je kunt op elk moment een aanvraag indienen, deze wordt binnen twee weken in behandeling genomen.
Om de lancering van dit nieuwe fonds te vieren, hebben ze een gratis bookazine Lang Leve Kunst – Ouderen in de hoofdrol uitgebracht die je online kunt downloaden. Zeventig pagina’s vol vrolijke en ontroerende verhalen van ouderen en initiatiefnemers en hun ervaring met kunstactiviteiten in de afgelopen jaren.
De publicatie Wat werkt bij culturele interventies voor ouderen – Hoe kunst kan bijdragen aan positieve gezondheid van Movisie uit 2018 geeft antwoord op de vraag: welke mechanismen zorgen voor een positief effect en welke factoren werken belemmerend of bevorderend? In totaal zijn er voor dit dossier 64 nationale en internationale bronnen geraadpleegd, variërend van literatuur reviews, tot kwantitatieve effectstudies en kwalitatief onderzoek.

Gouden Dans begon in 2016 als een participatieproject bij de dansvoorstelling Danzon van Jan Linkens van het Internationaal Danstheater. Nu werkt Gouden Dans in iedere gemeente samen met lokale sociale partners, dit zijn welzijnsorganisaties en buurt- en thuiszorg.

Esther Nederpelt ging in 2018 een gesprek aan met choreograaf en dansdocent Floortje Rous. Met Dance Connects Company creëert ze moderne dansvoorstellingen met jong en oud, in en voor de wijk. En met Stichting Dance Connects organiseert ze lessen moderne dans voor 60-plussers in Amsterdam. Bekijk de vlog of lees de hoogtepunten uit het interview!

De Europese organisatie Dance on, Pass on, Dream on strijdt tegen leeftijdsdiscriminatie in de danswereld. Dat doen ze door middel van een dansgezelschap met dansers ouder dan 40 jaar, door te investeren in oudere dansers als repetitoren en beheerders van cultureel erfgoed, en door kunstprojecten voor ouderen op te zetten en te evalueren.
Heb je een vraag of idee over kunst en ouderen? Dan kun je mailen met ingridsmit@lkca.nl of met angelavandijk@lkca.nl van het Landelijk Kenniscentrum Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA) in Nederland. Zij hebben veel informatie en denken graag met je mee.

Ouderen in zorginstellingen

Tof nieuwtje: ‘Dans’ is het overkoepelende thema in residentie Ten Berch. Dit gloednieuwe woonzorgcentrum in Antwerpen opende op 4 januari 2021 haar deuren. De bewoners kunnen deelnemen aan dansworkshops en kijken naar dansoptredens.
Om meer dansdocenten te stimuleren danslessen voor ouderen aan te bieden, heeft Holland Dance Festival (HDF) in samenwerking met Codarts Rotterdam in 2019 een reeks digitale tutorials ontwikkeld voor de studenten Docent Dans. De expertise die hierin wordt gedeeld komt van de docenten van HDF die lesgeven aan kwetsbare ouderen in verzorgingshuizen.

In 2020 zijn Sjoerd Wijn en Thessa Koops gestart met een dansvoorstelling voor ouderen in verzorgingstehuizen: New Memories (en in 2021 maakten ze bovenstaande kerstvoorstelling). Ze vertellen erover in dit spotlight interview op Dansdocent.nu. In 2022 breiden ze hun aanbod uit met workshops en digitale danslessen: zes lessen gebaseerd op de dansstijlen van de jaren 1920 – 1980 (charleston, twist, jive, rock-‘n-roll, disco, jazz en modern en klassiek ballet) met een hoop vrolijkheid, theater en humor - in bijpassende kostuums op herkenbare muziek. Volg ze via Instagram voor inspiratie!

Het boek Dance and Movement Sessions for Older People : A Handbook for Activity Coordinators and Carers stelt begeleiders in staat om op een leuke en veilige manier dans-sessies te organiseren voor oudere mensen, inclusief kwetsbare ouderen die minder mobiel zijn of dementerend zijn.

In 2021 heeft hoogleraar Tineke Abma het landelijke onderzoeksproject Kunst in de Zorg afgerond, waaraan 18 culturele projecten meededen. De vraag die hierbij centraal stond is: wat zijn de effecten van kunst op de (positieve) gezondheid en het welbevinden? Hierover is in 2021 ook een wetenschappelijke artikel gepubliceerd: The Value of Active Arts Engagement on Health and Well-Being of Older Adults: A Nation-Wide Participatory Study.
Kunst als recept is een publicatie van de Boekmanstichting uit 2015. Het gaat over de bijdrage van kunst aan het gezond ouder worden en over toepassingen van kunst in de gezondheidszorg. De voornaamste conclusie? Door met kunst en cultuur bezig te zijn, worden er verschillende delen van de hersenen geactiveerd en uitgedaagd, precies wat nodig is om achteruitgang tegen te gaan.
Wat is de waarde van kunst en cultuur in de langdurige zorg en ondersteuning? En hoe kunnen cultuurdeelname en kunstbeoefening bijdragen aan de kwaliteit van het leven van ouderen? Crétien van Kampen en Sanne Scholten delen hun visie in een e-magazine op de website van ZonMw.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft 900 onderzoeken geanalyseerd en concludeert nu officieel: het actief of passief beleven van kunst bevordert de gezondheid en het algehele welbevinden. De WHO roept beleidsmakers op om meer te investeren in culturele interventies in de gezondheidszorg. Het rapport What is the evidence on the role of the arts in improving health and well-being? A scoping review (2019) kun je online downloaden, of lees onze samenvatting.
Radio Danspaleis is de podcastserie van Het Danspaleis voor ouderen, om tijdens de coronacrisis ouderen en iedereen die van swingen houdt troost en plezier te brengen met dansen en muziek. Elke aflevering gaat Danspaleis-oprichter en ‘platendraaier’ Suna Duijf in gesprek met ouderen en bekende artiesten uit hun tijd over hun persoonlijke muziekfavorieten, om herinneringen op te halen van vroeger en te praten over hoe het ze nu vergaat.

Ontbreekt er volgens jou een inspiratiebron in de lijstje? Deel jouw tip dan met je collega’s hieronder in de opmerkingen, of neem contact met ons op zodat we de tip aan ons lijstje kunnen toevoegen!

Bronnen

Guinness World Records. (z.d.). Oldest performing ballerina. Geraadpleegd op 24 januari 2022.
Van Berkel, R. & Heijnen, E. (2020). Daag mij maar uit! Dans en ouderen in grootstedelijke context. Amsterdam, Nederland: Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten.
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. (z.d). Vergrijzing. Geraadpleegd op 24 januari 2022.
Statistiek Vlaanderen. (z.d.). De vergrijzing zet zich verder. Geraadpleegd op 24 januari 2022.

BIJSCHOLING & OMSCHOLING

We vroegen op Facebook waar dansdocenten meer informatie over willen hebben. Het antwoord was unaniem: bijscholing! Daarom lees je voortaan op Dansdocent.nu in de rubriek ‘Bijscholing & Omscholing’ over een aanvullend of alternatief beroep. Zoals pilatesdocent, yogadocent, fysiotherapeut, danstherapeut, oefentherapeut, fotograaf, etc. Wij vertellen je wie jou zijn voorgegaan, waar je de opleidingen kunt volgen en wat het je oplevert. Daarnaast vind je bij de boekentips voldoende inspiratie voor verdieping van je eigen danslessen!