Balletdocent: Patricia Velasquez. Fotograaf: Sjoerd Derine.

BIJSCHOLING & OMSCHOLING | Er lijkt een schrijnend tekort te zijn aan dansdocenten, met name balletdocenten. Dat is één van de redenen dat onze redacteur Saskia Sap onlangs het artikel ‘Waar is de balletdocent gebleven?’ schreef. Op dit moment is er in Nederland en België helaas (nog) geen bachelor- of masteropleiding voor dansers die zich enkel willen focussen op balleteducatie. Maar wat als je nu (een betere) balletdocent wilt worden? In dit artikel vertellen we daarom waar je wél vervolgopleidingen en bijscholing kunt volgen.

**Bianca Groenewegen van der Weiden - Kloet**

Ik heb mijn eigen balletschool (Ballet- en dansschool Bianca Danst) waar ik balletlessen geef aan alle leeftijden, van kleuters tot en met 50-plussers. Ik heb indertijd de docentenopleiding gevolgd aan de Rotterdamse Dansacademie met als specialisatie klassiek ballet en moderne dans. In de jaren na mijn afstuderen ben ik altijd bijscholingen blijven volgen. Het hebben van een specialisatie maakt denk ik dat je naar buiten toe kan aangeven dat dit hetgeen is waarin je als docent of school ook echt iets te bieden heb.

Dansschool Bianca Danst

Ballettechniek en -didactiek

De ‘taal’ van het klassiek ballet is voor het eerst vastgelegd aan de Académie Royale de Musique et de Danse, in 1661 in Parijs opgericht door de Franse koning Louis XIV. Binnen dit instituut werden hofdans en hofmuziek geprofessionaliseerd. In de achttiende eeuw is de ballettechniek verder ontwikkeld door de Fransman Auguste Vestris en de Italiaan Carlo Blasis. In deze tijd werden de tutu’s korter en lichter en er werd voor het eerst op spitzen/pointes gedanst, waardoor er meer nadruk kwam te liggen op de ‘lijnen’ van de lichamen van de dansers. In de basis is de ballettechniek sinds deze tijd weinig veranderd, maar het vocabulaire (de danspassen) en de moeilijkheidsgraad is enorm toegenomen (Warren, 1989).

Afhankelijk van in welke landen het ballet populair is geweest en zich verder heeft kunnen ontwikkelen, is de stijl, techniek en didactiek mee veranderd (The Grand Theatre Blackpool, 2018). De meest bekende stijlen en didactische methoden zijn:

Cecchetti (Italië)
Vaganova (Rusland)
Royal Academy of Dance (Verenigd Koninkrijk)
Balanchine (Verenigde Staten)
Bournonville (Denemarken)
Academische of Franse stijl (Frankrijk)

Er is dus niet één manier van ballet dansen of lesgeven, en om een succesvolle carrière als balletdanser te hebben is het ook belangrijk om in meerdere stijlen getraind te zijn (Warren, 1989). Op de hbo-opleiding van de Nationale Balletacademie in Amsterdam ligt de nadruk op “een synthese van Franse en Russische trainingstechnieken”, maar is er ook nadrukkelijk aandacht voor “neo-klassiek en hedendaags dansrepertoire, zoals van George Balanchine, Marius Petipa, William Forsythe, Jiri Kylian, David Dawson en Christopher Wheeldon. En natuurlijk [voor] het repertoire van grote Nederlandse choreografen als Hans van Manen, Rudi van Dantzig, Toer van Schayk, Ted Brandsen en Nils Christe”.

Op dansscholen in Nederland en België worden vooral de eerste drie methoden veel gebruikt: Vaganova, Cecchetti en de methode van de Royal Academy of Dance, die eigenlijk weer een samensmelting is van de Franse, Italiaanse, Russische en Deense stijlen.

De Royal Academy of Dance (RAD) is een Britse onderwijsinstelling die gespecialiseerd is in dansonderwijs en -training, met de nadruk op klassiek ballet. De RAD werd in 1920 in Londen opgericht als het genootschap van docenten theaterdans en al in 1921 introduceerde het genootschap zijn eerste syllabus. Het lessysteem van de RAD wordt inmiddels gehanteerd in ruim 85 landen en heeft een mondiaal netwerk van examinatoren die jaarlijks meer dan 250.000 leerlingen beoordelen. Deze examens, die niet verplicht zijn, geven de leerlingen een duidelijke indicatie van hun progressie en is ontworpen om leerlingen van alle leeftijden te motiveren en te belonen. De cursussen van de RAD leggen de focus op het ontwikkelen van de kennis van de RAD-syllabus via tien niveaus, beginnend bij ‘pre-primary’ voor de jongste kinderen en eindigend bij ‘solo seal’. Ook verplicht de RAD dansdocenten om jaarlijks bijscholingscursussen te volgen.

Binnen het amateurwerkveld is de keuze voor een didactische methode echter vrij en meestal gebaseerd op de onderwijskundige en artistieke inzichten van de balletschooleigenaar. Daardoor zijn er allerlei variaties te zien! Maar ook al zijn er misschien verschillen in stilistische uitvoering en terminologie, deze hebben in principe geen invloed op het aanleren en ontwikkelen van de (basis)bewegingen van de klassieke ballettechniek; een plié blijft een plié, een pirouette een pirouette, een attitude croisé derrière een attitude croisé derrière…

Het aanleren van welke beweging dan ook vindt dus plaats vanuit de kennis, ervaringen, didactische vaardigheden, creativiteit en persoonlijke artistieke inzichten van de balletdocent. Maar hoe houd je deze deskundig en up-to-date?

**Alejandra Garcia Neyla**

Nadat ik stopte met dansen trok ik voor een paar maanden naar New York en behaalde daar mijn ABT National Training Curriculum diploma. Het was een ontzettend fijne ervaring. Het was niet alleen mijn eerste docentendiploma, maar ik kon ook leren van mensen die ik echt bewonder. Zoals Mr Raymond Lukens and Mr Franco De Vita. Een jaar later ben ik begonnen met een master in Ballet Pedagogy, een vierjarige studie aan de Conservatorio Superior de Danza "María de Ávila" in Madrid.

Alejandra

Omscholing: opleidingen en teacher trainings

Ondanks dat er vele conservatoria en dansacademies zijn die opleiden tot balletdanser, biedt - voor zover wij weten - in Europa momenteel alleen de Royal Academy of Dance in Londen een specialistische bachelor in balleteducatie aan, via de universiteit van Bath. Bij RAD kun je ook terecht voor een Certificate in Ballet Teaching Studies, een tweejarige deeltijd studie. Wel horen we hier op de redactie van Dansdocent.nu geluiden dat een dergelijke opleiding in de toekomst ook in Nederland te vinden zal zijn, maar daarop is het nu nog even wachten. In de Verenigde Staten kun je voor een bachelor in Ballet Pedagogy terecht bij de University of Oklahoma.

Voor dansdocenten die reeds een hbo-bachelor Docent Dans op zak hebben en zich verder willen specialiseren zijn er iets meer opties. Zoals de MA Teaching Dance in the Professions: ABT Pedagogy, via NYU Steinhardt in New York City. Dit is een eenjarige opleiding die alleen in voltijd te volgen is. Dansdocenten die meer willen weten over de methodiek van het American Ballet Theatre (ABT) maar niet een jaar naar New York City willen verhuizen, kunnen ook hun Teacher Trainings doen. Deze trainingen zijn namelijk ook regelmatig te volgen in Gothenburg in Zweden!

Een andere optie is de vierjarige deeltijd master in Ballet Pedagogy in Madrid, aan de Conservatorio Superior de Danza "María de Ávila", maar dan moet je dus wel Spaans kunnen spreken… En ex-dansers die Frans spreken kunnen hun docenten-certificaat (400 uur) ook in Frankrijk halen!

Verder biedt de Nationale Dance Education Organisation (NDEO) uit de Verenigde Staten een flexibele en betaalbare optie om verder te studeren. Zij bieden namelijk online cursussen in pedagogiek, didactiek, dansgeschiedenis, choreografie, etc. Hier zitten ook vakken specifiek voor balletdocenten bij! Studenten kunnen de cursussen los volgen of opstapelen om voldoende studiepunten te sparen voor een ‘Certificate in Dance Education’.

Ook interessant: Progressing Ballet Technique is een nieuwe trainingsmethode uit Australië die in Nederland steeds populairder aan het worden is. Het is ontwikkeld door Marie Walton-Mahon en richt zich op de krachttraining die balletdansers nodig hebben om de ballettechniek beter uit te voeren. Het heeft veel weg van moderne pilates trainingsmethoden, maar de oefeningen zijn specifiek ontworpen voor balletdansers. De methode helpt blessures te voorkomen en prestaties te verbeteren. Ook fijn: je kunt je certificaat online behalen! Wereldwijd zijn er nu al meer dan 4.000 gecertificeerde docenten.

Wil je zelf op hoog niveau balletlessen volgen om nieuwe inspiratie op te doen? Dan kan dat in Amsterdam bij: de docentenseminars van de Nationale Balletacademie, de Henny Jurriëns Studio, Studio Zhembrovskyy, en de European School op Ballet. Verder kun je in augustus terecht bij de Zomer DansImpuls van Dansbelang (meestal bij ArtEZ in Arnhem).

Marieke van der Heijden

Ik geef leiding op mijn eigen balletschool in Amsterdam en ben op de Nationale Balletacademie verantwoordelijk voor de pre-NBA, en sinds kort ook werkzaam als coördinator Scouting & Outreach. De ABT National Training Curriculum in New York was voor mij de meest bevestigende en samenvattende cursus van mijn opvattingen over balletles. Ik volgde er twee cursussen: ‘pre-primary through level 3’ en ‘level 4 and 5’. Verder vind ik de Progressing Ballet Technique een waardevolle aanvulling.

Balletstudio Marieke

Bijscholing: boeken, podcasts, en andere inspiratie

Over ballet is ontzettend veel geschreven… Helaas kunnen wij met geen mogelijkheid hier eer doen aan alle inspiratiebronnen die er zijn. Lees daarom verder voor een (weliswaar uitgebreide) selectie tips van onze redacteuren en leden.

Techniek & Didactiek

Balletdocent Marieke van der Heijden raadt het boek Creative Ballet Teaching van Amerikaanse docent Cadence Joy Whittier aan. In dit boek beschrijft Whittier hoe balletdocenten kunnen lesgeven op een manier die in hun studenten samenwerking en een onderzoekende houding stimuleert, om hun eigen artistieke ontwikkeling te bevorderen. Het boek bevat lesplannen, oefeningen, bewegingsexploraties en reflectieve schrijfopdrachten.
Op LBallet vind je meer dan 200 balletlessen van de Nederlandse balletdocent Liesbeth Wiertz. Deze lessen zijn opgenomen om docenten, dansers, pianisten en anderen te ondersteunen met kennis en ervaring op het gebied van klassiek ballet - én om de methodiek van Liesbeth Wiertz niet verloren te laten gaan. In haar lessen ligt de nadruk op waarom oefeningen en dansante bewegingen op een specifieke manier worden opgebouwd en uitgevoerd.
Balletdocent Sander Blommaert gebruikt heel vaak het boek Classical Ballet Technique van Gretchen Ward Warren, gebaseerd op de Vaganova techniek, in zijn lessen. Het is een dik boek en toont iedere balletpas in detail, zoals de demi-plié die in acht foto’s wordt uitgelegd. Met dit boek kun je ook makkelijk alles tonen aan de leerlingen. Sander gebruikt het boek zowel om zichzelf te blijven ontwikkelen als voor de ontwikkeling van de studenten.
Een ander boek van Gretchen Ward Warren is The Art of Teaching Ballet, Ten Twentieth-century Masters. Hierin profileert ze tien gerenommeerde balletmeesters, waaronder Christiane Vaussard uit Paris, David Howard uit New York City en Larisa Sklyanskaya uit San Francisco Ze beschrijft hun visie op balleteducatie, hun trainingsmethoden, én enkele oefeningen. Ook leuk: op YouTube is nog een oude masterclass van David Howard te vinden!
Wie echt de diepte in wil met de Vaganova-techniek kan School of Classical Dance lezen van Vera Kostrovitskaya en Alexei Pisarev, het officiële tekstboek van de V aganova Ballet Academy.
In Nederland is het absolute meesterwerk op het gebied van lesgeven in klassiek ballet het boek Klassieke Ballettechniek van René Vincent (2011). Ook hier wordt elke positie, pas, houding en beweging uitgelegd, in woorden en in stap-voor-stap tekeningen. Wil je een beknopter en handiger Nederlands boekje, dat uitgegeven is met ringband en waarin ruimte is opgenomen voor eigen aantekeningen, dan is Klassiek Ballet van Marja Ronda een aanrader.
Voor wie het tellen van de klassieke oefeningen soms lastig is, in Benjamin Feliksdals Hedendaags Ballet (2006, nog te krijgen als e-book) wordt naast een goede opbouw van de klassieke les volgens de Vaganova-methode ook veel aandacht gegeven aan het muzikale component van ballet door middel van notenbalken, ritmes en tips voor muziekkeuze.
Vooral in andere andere landen zijn er veel boeken geschreven over hoe je het klassieke ballet het beste kan leren en overdragen. Het Franse Classe (2018) door Audrey Klemm is niet heel uitgebreid, maar heeft prachtige foto’s van dansers bij alle houdingen en bewegingen. De Amerikaanse Rory Foster schreef Ballet Pedagogy, een overzichtelijk boekje dat de basis van klassiek ballet goed uitlegt en de nadruk legt op pedagogische en didactische vaardigheden.
Ooit danste de Hongaarse Barbara Regoci voor het Ballet Van Vlaanderen de sterren van de hemel. Eind juni 2021 behaalde ze met grote onderscheiding haar graad van Educatieve Bachelor in het secundair onderwijs aan de Hogeschool PXL. Voor haar bachelorproef schreef ze een opmerkelijk boekje over balletterminologie: Balletopedia. Hierin kunnen leerlingen hun eigen notities schrijven, om de ballettermen sneller te leren.
De Nederlandse balletdocent Maricelle Peeters schreef Balletrecepten, een doeboek waarin kinderen (van 8 jaar en ouder) vanaf de allereerste les worden betrokken door zelf iedere beweging te voelen en te beleven. Met dit boek kunnen ze zelf ballet leren dansen.
De beroemde Amerikaanse ballerina Misty Copeland is dansdocent op het online platform Masterclass. Ze geeft in zeventien afleveringen een inzicht in haar ballettechniek. Verder vertelt ze over haar werk als soliste bij het American Ballet Theatre in New York City.

Gezondheid & Blessurepreventie

Wil je meer weten over een gezonde techniek en blessurepreventie voor je leerlingen? Dan ben je bij The Ballet Blog aan het juiste adres. Daar deelt Lisa Howell, een fysiotherapeut uit Australië die uitsluitend met dansers werkt, haar adviezen om het beste uit je dansers te halen. Lees haar blogs, koop haar boeken (zoals T he Perfect Pointe), check haar YouTube kanaal, of volg haar workshops… en verrijk jezelf met deze schat aan informatie.
Ook op Dansdocent.nu kun je terecht voor informatie over blessurepreventie. In de rubriek ‘Gezondheid & Anatomie’ heldert danswetenschapper Evelien Maes de meest voorkomende misvattingen op aan de hand van wetenschappelijk onderzoek en geeft ze onderbouwde didactische adviezen. Zoals in het artikel ‘Zo test je of leerlingen sterk genoeg zijn om te starten met spitzen (pointes)’.
Wil je alles over het dansen op spitzen weten, lees dan The Pointe Book (2012) van Janice Barringer en Sarah Schlesinger. Zij gaan hierin uitgebreid in op pointe-gerelateerde blessures en hoe je de juiste pointes kunt kopen om die blessures te voorkomen.
Dance Masterclass is een online danseducatie platform dat het voor iedereen mogelijk maakt om te leren dansen van de meeste beroemde dansers en choreografen. Eén van de nieuwe docenten op het platform is Anna Ol, die sinds 2015 bij Het Nationale Ballet danst als eerste soliste. Op dit platform heeft zij twee cursussen van vijf lessen: flexibility en turnout.
In het nieuwe boek The Ballerina Mindset (2021) deelt de Amerikaanse ballerina Megan Fairchild haar levenslessen over omgaan met stress en perfectionisme. In tien hoofdstukken deelt ze advies en anekdotes over het vinden van balans, tussen haar werk als professioneel danseres bij het New York City Ballet en de rest van haar leven. Leuk voor jou én je leerlingen (die Engels spreken).
De Amerikaanse balletwereld wordt met kritische ogen bekeken in T urning Pointe: How a New Generation of Dancers Is Saving Ballet from Itself (2021). In dit nieuwe boek worden de machtsstructuren geanalyseerd en wordt ballet omschreven als ‘een kunstvorm voor vrouwen die wordt gedomineerd door mannelijke choreografen en balletmeesters’. In negen hoofdstukken worden onder andere de onmogelijke schoonheidsidealen en eisen voor balletdansers behandeld. Ook wordt er aandacht besteed aan de Black Lives Matter beweging en het racisme dat velen buiten de deur van de dansstudio houdt.
De Nederlandse balletdocent Esmée Borgts houdt van gezond én lekker eten. Daarom bundelde ze al haar favoriete recepten in een kookboek: het e-book Koken met Esmée. Momenteel volgt ze de opleiding Voeding & Diëtetiek.
Op het YouTube kanaal en Instagram account van Progressing Ballet Technique, de nieuwe krachttrainingmethode uit Australië, worden regelmatig filmpjes van nieuwe oefeningen gedeeld waar je een hoop inspiratie uit kunt halen!
Strength and Conditioning for Dancers is een nieuw boek van Matthew Wyon (Professor in Dance Science aan de University of Wolverhampton) en Sefton Clarke (voormalig balletdanser bij Het Nationale Ballet en nu docent krachttraining en voedingsadviseur bij de Nationale Balletacademie). Je kunt ook met Sefton trainen bij zijn gym in Amsterdam!
In de podcast Beyond the Pointe brengt voormalig danseres Allie Christensen dancers, trainers, doktoren en diëtisten samen voor gesprekken over gezondheid, zodat jij als danser/docent/ouder een geïnformeerd besluit kunt nemen en je doelen kunt bereiken.

Balletgeschiedenis

Ballet wordt vaak gezien als een witte, elitaire en cis-hetero patriarchale kunstvorm. Maar het ballet is gevormd door dansers van een veel meer gevarieerde achtergrond. Dáár wordt in het nieuwe boek (Re:) Claiming Ballet (2021) aandacht aan besteed! Een collectie aan essays verkent de complexe geschiedenis van ballet - met oog voor de invloed van verschillen in klasse, gender en ras - om te laten zien dat het ballet juist floreert dankzij diversiteit.
De beroemde Amerikaanse ballerina Misty Copeland schreef eerder al de boeken Life in Motion, Bunheads, Firebird en Ballerina Body. In haar nieuwe boek Black Ballerinas eert ze 27 andere baanbrekende zwarte vrouwen uit de balletwereld, vrouwen die haar inspireren. Zoals Aesha Ash, Michaela DePrince en Virginia Johnson. Hiermee schijnt ze een licht op dansers van kleur, die meestal weinig erkenning krijgen. Black Ballerinas is bedoeld voor kinderen van tien jaar en ouder. Een andere inspiratiebron op dit vlak - voor jou en je leerlingen - is het Instagram account Brown Girls Do Ballet.
Het favoriete boek van balletdocent Alejandra Garcia Neyla is The Ballet Maker, over het leven en de kunst van de beroemde choreograaf en George Balanchine, oprichter van The New York City Ballet en de School of American Ballet.
Wil je je meer verdiepen in de geschiedenis van het klassieke ballet? Lees dan de boeken van de Britse geschiedkundige Ivor Guest, die van 1970 tot 1993 voorzitter was van de Royal Academy of Dance. Zijn vakanties en vrije tijd bracht hij door in de archieven van bibliotheek van l'Opéra in Parijs. Daaruit kwamen vele boeken voort, waaronder: The Romantic Ballet in Paris (2008) en The Paris Opera Ballet (1976/2015).
Op de website van de Royal Academy of Dance kun je een uitgebreide brochure (50 pagina’s) vinden over ‘de eerste 75 jaar’ van dit gerenommeerde instituut.
Voor een uitgebreid overzicht van de geschiedenis van het ballet lees je het dikke boek Apollo’s Angels van Jennifer Homans (2010). Zij vertelt over de het ontstaan van ballet tijdens de Renaissance, de ontwikkelingen via verschillende koningshuizen in Europa en Rusland, tot aan de populariteit van ballet bij het Amerikaanse publiek, opgezweept door emigrerende en tourende balletdansers.
Voor de vroege ontwikkeling van het Nederlandse balletlandschap is Op Gespannen Voet van Eva van Schaik (1981) nog steeds een must-read. Daarin volgt de ontwikkelingen van de Nederlandse theaterdans vanaf 1900 en beschrijft ze de fascinerende worsteling van Nederlandse dansgroepen om erkenning. Maar ook de machtsstrijd, de spanningen, de teleurstellingen, de 'balletoorlog', de opofferingen van dansers, choreografen en producers komen aan de orde.
Al vijftig jaar enthousiasmeert Introdans zoveel mogelijk mensen voor de danskunst: met hart, ziel en heel veel vakmanschap. Astrid van Leeuwen en Marrit Eleveld vertellen in 50 jaar Introdans hoe Introdans zich een weg door de wereld danste.
In 2019 publiceerde Ballet Vlaanderen ter gelegenheid van hun vijftig jaar bestaan het boek 50 jaar Ballet Vlaanderen. Dit boek vertelt de geschiedenis van het gezelschap vanuit het perspectief van de verschillende artistieke directeurs, inclusief Sidi Larbi Cherkaoui, die er toen vijf jaar aan het hoofd stond. Het is een verhaal van artistiek pionierschap, van evolutie en revolutie, van vallen en opstaan.

Inspiratie

Ieder jaar in oktober is het World Ballet Day! Dan bieden balletgezelschappen van over de hele wereld een unieke kijk achter de schermen aan. In 2021 was World Ballet Day groter dan ooit en deden maar liefst vijftig balletgezelschappen afkomstig uit zes werelddelen mee.
Op Dansdocent.nu hebben we al verschillende inspirerende balletdocenten in de spotlight gezet. Lees de interviews en laat je inspireren door hun kennis en ambities! Zoals die van Ernst Meisner, Sander Blommaert, Alejandra Garcia Neyla, An Van Den Broeck, Alexander Zhembrovskyy en Thom Stuart & Rinus Sprong.
Voor de ins and outs van de balletwereld en tips voor training en carrière volg je Pointe Magazine. Zij delen wekelijks nieuwtjes en andere inspirerende artikelen. De focus ligt weliswaar op de Verenigde Staten, maar ook internationale balletgezelschappen staan regelmatig in kijker.
In 2020 publiceerde Igone de Jongh, Nederlands meest bekende ballerina, een boek over haar carrière. Igone is een biografie over haar bijzondere en turbulente leven, de wondere wereld van klassiek ballet en de kracht die je kunt putten uit je moeilijkste momenten. Hierin uit ze zich kritisch tegenover de ‘harde balletwereld’, ondanks haar eigen grenzeloze toewijding aan de balletkunst.
Tijdens de coronacrisis stelde de redactie van Dansdocent.nu een lijst met dansvoorstellingen en documentaires samen die (veelal gratis) online te zien zijn.
In de Nederlandse realityserie Bloed, zweet en blaren – De mensen van Het Nationale Ballet uit 2014 wisselen stress, hartstocht en geluksmomenten onder de dansers elkaar af: op het podium en achter de schermen, maar ook thuis. Ook de artistieke staf, de persafdeling, de mensen van de kostuumafdeling en het decoratelier van het Nationale Ballet worden gevolgd.
De docuserie On Pointe op DisneyPlus geeft in zes afleveringen een nooit eerder getoonde inkijk bij de School of American Ballet in New York City. Het volgt het leven van studenten tussen de 8 en 18 jaar die hun droom najagen om balletdanser te worden bij het New York City Ballet. Je ziet hoe de oudere studenten zich klaarstomen voor een carrière als danser, terwijl de jongeren hard repeteren voor de jaarlijkse opvoering van de Notenkraker op het podium van het Lincoln Center.

Ontbreekt er volgens jou een belangrijke tip in deze lijst? Laat het ons weten en dan zetten wij jouw tip erbij! Je kunt jouw tip met ons delen door een opmerking te plaatsen onderaan dit artikel.

Bronnen

Academie voor Theater en Dans. (z.d.). Hbo-opleiding Nationale Balletacademie. Geraadpleegd op 21 april 2022.
Royal academy of Dance. (z.d.). About us. Geraadpleegd op 21 april 2022.
The Grand Theatre Blackpool. (2018, 12 december). The Different Types of Ballet. Geraadpleegd op 21 april 2022.
Warren, G, W. (1989). Classical Ballet Technique. Gainesville, FL: The University Press of Florida.

Verder wil ik de volgende mensen bedanken voor hun input: Saskia Sap, Evelien Maes, Marieke van der Heijden, Bianca Groenewegen van der Weiden - Kloet, en Juliet Zoeten.

BIJSCHOLING & OMSCHOLING

We vroegen op Facebook waar dansdocenten meer informatie over willen hebben. Het antwoord was unaniem: bijscholing! Daarom lees je voortaan op Dansdocent.nu in de rubriek ‘Bijscholing & Omscholing’ over een aanvullend of alternatief beroep. Zoals pilatesdocent, yogadocent, fysiotherapeut, danstherapeut, oefentherapeut, fotograaf, etc. Wij vertellen je wie jou zijn voorgegaan, waar je de opleidingen kunt volgen en wat het je oplevert. Daarnaast vind je bij de boekentips voldoende inspiratie voor verdieping van je eigen danslessen!