In de les van Ana Barić. Fotograaf: Lambert de Jong.

REPORTAGE | Van een zelfontwikkelde Balkan Fusion Dance tot ingetogen dansen uit Macedonië, en een mix van oude en nieuwe choreografieën uit Argentinië, Taiwan en Siberië. De internationale dans - ook wel werelddans of volksdans genoemd - kent vele stijlen en vormen. Dansjournalist Iris Peters ging binnen Nederland op ontdekkingstocht in de wereld van internationale dans en interviewde drie docenten over hun visie op het vak: Caspar Bik, Ana Barić en Wijnand Karel.

Traditionele en eigentijdse internationale dansen

Dansmaker en docent Caspar Bik (35 jaar) – dikke bos bruin haar, zwarte joggingbroek en T-shirt met het opschrift international understanding through dance – staat fier in het midden van de kring. Hij tapt zijn tenen licht op de grond als hij een paar danspassen voordoet aan de groep mannen en vrouwen om hem heen. Af en toe fluit hij opzwepend tussen zijn tanden of maakt hij een grapje om ze bij de les te houden: “Dit is de dans waarin je je partner al na vier maten kwijtraakt aan de volgende.” Zacht gelach vult de voormalige theaterruimte in wijkcentrum De Ark van Oost in Nijmegen. De muziek start en de kring komt in beweging. Zij aan zij bewegen de koppels vier stappen naar rechts. Dan laten ze elkaar los, draaien in drie walspassen om elkaar heen – do-si-do! – en dansen zwierend verder.

Caspar gidst de dansers deze avond door voor hen bekende internationale dansoorden, zoals Bulgarije en Roemenië, en neemt ze mee op uitstapjes naar verre landen als Argentinië en Taiwan. Regelmatig vertelt hij een verhaal. Zo bootst volgens een legende de Rapatma, een dans uit het Turkse Zwarte Zee gebied, de spartelende vissen in volle netten na die op het droge land hun laatste adem uitblazen. Verjagen dansers in Taiwan kwade krachten met stotende armbewegingen en rinkelende belletjes in de Gao Shan Ching-dans. En imiteren Tsjoektsjen vrouwen in het noordelijkste puntje van Siberië verschillende dieren, waaronder vogels, terwijl ze in zware jurken met bont dansen op de diepe drumtonen van de muziek.

Caspar beschikt over een uitgebreide kennis van de herkomst, choreografie en muziek van traditionele én eigentijdse volksdansen. Van alle continenten. Na zijn studie Docent Dans aan Codarts in Rotterdam bleef hij leren. Hij reisde naar (internationale) festivals, gaf daar workshops, en legde contact met dansers en docenten in de betreffende landen. Hij is nieuwsgierig naar mensen en dansen die hij nog niet kent. Deze open houding mist hij soms in de samenleving. “Het lijkt wel eens alsof mensen weinig tolerantie hebben voor iets dat ze niet kennen, maar als je interesse voor het onbekende toont, bouw je kennis op en kun je je met anderen verbinden.” Hij licht toe: “Als ik goed lesgeef, komen de dansers ook iets tegen wat niet direct hun voorkeur heeft. Tegelijkertijd schotel ik zoveel verschillende dansen voor, dat iedereen zich wel ergens mee kan identificeren.”

De avond begint met een les voor beginners, dan volgt een groep van gemengd niveau en het laatste uur is voor de gevorderde dansers. “Ik geniet er vooral van als we samen in eenzelfde beweging dansen”, vertelt een van hen in de pauze. Een ander ging dansen omdat Nederlanders afstandelijker zijn in de dagelijkse omgang dan hij in Nicaragua gewend is. Tijdens deze les voelt hij wel het contact met anderen. Een derde danser verlangde terug naar het jaarlijkse Rozenfestival in Bulgarije, waar honderden mensen op de markt samen dansen. Dat saamhorigheidsgevoel ervaart hij nu in een kleinere setting in de les van Caspar, hier in Nijmegen.

In de les van Caspar Bik. Fotograaf: Lambert de Jong.

Balkan Fusion Dance

Aan de andere kant van Nederland, in een studio van Jeugdtheater Hofplein in Rotterdam, geeft Ana Barić (40 jaar) twee keer in de week haar Balkan Fusion Dance-les. Zij groeide op in een buitenwijk van Sarajevo en ontvluchtte haar ouderlijk huis nadat in 1992 de oorlog uitbrak in Bosnië en Herzegovina. Samen met haar zussen en ouders kwam ze terecht in het Zeeuwse dorp Terneuzen. Ze leerde de taal en de lokale gebruiken en bouwde met haar familie een nieuw leven op. Toch voelde het, naarmate ze ouder werd, alsof ze tussen twee culturen in leefde.

Op haar achttiende ging ze op zoek naar haar identiteit. Allereerst in muziek en films. Ze raakte onder meer in de ban van het werk van Goran Bregović, een bekende componist en muzikant die, net als zij, uit Bosnië en Herzegovina was gevlucht. En die nog steeds tot haar favoriete artiesten behoort. Later trok ze naar het cultureel diverse Rotterdam, waar ze zich meteen op haar gemak voelde. Ze volgde danslessen, van tango tot salsa en buikdans, maar miste steeds iets. Tot ze op een Balkanfestival terechtkwam. Zodra de muziek aan ging, ontstond er een feestje. Iedereen danste mee. Ze herkende de aanstekelijke energie en voelde het gemis. “Hier ben ik zo mee opgegroeid, dat voelde ik in mijn hele lichaam. Het is alsof je bij jezelf thuiskomt.”

In 2016 richtte Ana haar eigen dansschool op: Balkan Fusion Dance. De dans die zij ontwikkelde is een opzwepende en vrouwelijke dansstijl, met sierlijke hand- en heupbewegingen. Hiervoor liet zij zich onder andere inspireren door de kolo (een cirkeldans uit de Balkanlanden die haar moeder haar bijbracht), choreografieën die ze leerde tijdens (privé)lessen in Belgrado, en Griekse en Turkse dansstijlen die ze via het internet bestudeerde. Hier voegde ze aspecten van buikdansen en subtiele Latinbewegingen aan toe. “Fusion geeft mij als docent de vrijheid om verschillende dansstijlen te combineren die perfect bij een nummer passen. Door de mix van traditionele Balkanmuziek en eigentijdse muziek en dans, spreek ik Rotterdamse vrouwen aan van verschillende culturen, leeftijden en geloven.”

Deze avond in februari druppelen zo’n dertien vrouwen de studio binnen, twintigers tot zestigplussers, hun handen warm wrijvend door de buitenkou. Maar al na drie nummers gaat de verwarming uit, de airco aan en zetten ze een paar kiepramen open. Zo intens dansen ze als groep met elkaar. Halverwege de les zet Ana een remix op van het Griekse nummer Gia van de artiest Despina Vandi, het volume een tandje hoger. De energie in de ruimte neemt zo mogelijk nog meer toe. De vrouwen wapperen de warmte nog even weg met een waaier en testen de ritselende muntjes van de heupsjaal met een opwaartse beweging.

Dan stellen ze zich in twee rijen op tegen de achterwand. “Ladies, it’s time for our confidence walk”, zegt Ana met een brede lach. Een van de doelen die ze zichzelf als docent stelt is om via dans vrouwen te empoweren. Ze neemt plaats voor de groep en zet met haar telefoon de muziek nog iets harder. Op de derde tel danst de groep vrouwen op de maat van de muziek, draaiend met de heupen en de rechterarm omhoog, richting de spiegelwand. Alsof ze op de catwalk lopen.

In de Balkan Fusion Dance les laten de vrouwen de rollen los die ze in hun dagelijks leven vervullen, als moeder, werknemer, of vrouw. Ze stappen even uit hun hoofd en in hun lichaam. “Dit is zoveel meer dan een uur dansles in de week”, vertelt een van de dansers achteraf. Ana creëert met haar positieve energie een kleine community: “Ik zorg voor een veilige ruimte waar ze zichzelf kunnen zijn, en vooral kunnen genieten”, zegt ze.

Er zijn vriendschappen ontstaan en er is aandacht voor elkaar, ook buiten de lessen om. Ze gaan op ziekenbezoek of sturen een gezamenlijke videoboodschap aan iemand die er langere tijd niet bij kan zijn, zoals deze avond. “Wij voelen ons verbonden met elkaar”, beaamt Ana. “Tijdens de cirkeldans, waarbij we elkaars handen vasthouden, voel je de synergie in de groep. De vrouwen werken samen, hebben lol en maken zo contact met elkaar. Dat is belangrijk. We leven in een maatschappij waar het tempo altijd hoog ligt. Vrouwen kunnen zich, als ze bijvoorbeeld even uit de running zijn, eenzaam voelen in de grote stad waar het leven altijd doorgaat.”

Dansen uit Noord-Macedonië

Ook dansdocent Wijnand Karel (54 jaar) is gedreven om werelddansen over te dragen op anderen, omdat het volgens hem om ‘ultiem genieten’ gaat. De combinatie van de muziek, het samen dansen en de traditionele kledingdracht - waar hij in de loop der jaren een enorme verzameling van aanlegde - maakt dat hij energie krijgt als hij danst.

Als kind wilde hij klassiek balletdanser worden. Totdat hij op zijn tiende bij een optreden van het Folkloristisch Danstheater (sinds 2016: Internationaal Danstheater) in aanraking kwam met werelddans. Hij studeerde later aan de Rotterdamse Dansacademie (tegenwoordig: Codarts), in de studierichting folkloristische en moderne dans. Nu geeft hij les in werelddansen, didactiek en productie op het Nova College in Haarlem, bij de mbo-opleiding Performing Arts. Daarnaast doceert hij werelddans aan kinderen bij de vooropleiding van de Nationale Balletacademie in Amsterdam en geeft hij seminars aan docenten die werelddansinvloeden willen toevoegen aan klassieke balletlessen. Ook doceert hij bij verschillende werelddansverenigingen.

Wijnand houdt de cultuur van de traditionele dansen levend. In zijn lessen zoomt hij telkens in op een ander deel van de wereld en vertelt over de geschiedenis van het gebied, zodat leerlingen de ontwikkeling van de dansen in een bredere, vaak politieke, context kunnen plaatsen. Zijn specialisme is Noord-Macedonië. “Een van de kenmerken van een aantal Macedonische dansen is dat de mensen heel langzaam en ingetogen bewegen, terwijl het vuur van binnen brandt”, vertelt hij. “Mogelijk is dit ontstaan tijdens de jarenlange overname van het Ottomaanse Rijk. Want stel je voor: je bent altijd Armeen geweest en woont ineens in Turkije, hoe beïnvloedt dat je dansen?” Wijnand analyseert de verschillende dansvormen en deelt zijn bevindingen. In een bergachtig land heb je bijvoorbeeld andere muziek en dansen dan in een vlak en drassig land als Nederland. Ook kijkt hij waar de bewegingskwaliteit zit. In de vaart, het voetenwerk of in de interactie tussen de dansers.

In zijn lessen staat ‘dansend aanleren’ centraal. Leerlingen beginnen met een eenvoudige basis waar hij steeds meer lagen aan toevoegt. “Wil je lekker klassiek ballet dansen, dan heb je heel wat trainingsuren achter de rug”, zegt Wijnand. “Het mooie van werelddansen is dat je met een wandelpas, wisselpas en kleine sprong in een makkelijke maatsoort al heel snel aan het dansen bent.”

Drie visies

Caspar, Ana en Wijnand hebben ieder hun eigen visie op internationale dans. Caspar combineert in zijn lessen traditionele en eigentijdse dansen van over de hele wereld. Hij schotelt zijn dansers ook choreografieën voor die ze nog niet kennen. Hiermee moedigt hij ze aan om ‘open minded’ te zijn, nieuwsgierig te blijven naar het onbekende en begrip te hebben voor anderen.

Ana mixt traditionele Balkandansen met populaire dansstijlen. In een stad waar het leven altijd doorgaat - ook als je minder goed in je vel zit of ziek bent - wil ze vrouwen met haar uptempo sierlijke dansstijl kracht en meer zelfvertrouwen geven.

Wijnand richt zich vooral op de traditionele vormen van internationale dans. Hij is gemotiveerd om alle kennis die hij heeft op anderen over te dragen. In de hoop dat zij zich net zo aangestoken voelen door de muziek en dansen als hijzelf. Daarom neemt hij de leerlingen in zijn lessen mee in de verhalen over de herkomst en zeggingskracht van de verschillende dansen.

Maar over één ding zijn ze het alle drie eens: de verbindende kracht van samen dansen. “De kracht van internationale dansen is dat zowel een tachtigjarige als een tiener mee kan doen, en dat die zich ondanks hun verschillen met elkaar verbonden voelen”, vertelt Caspar. “In Nederland hebben we bepaalde dansen in de loop der tijd verfraaid en in vernuftige choreografieën op het podium gebracht. Maar in de authentieke vorm waar mensen als een gemeenschap bij elkaar komen, is het niet de bedoeling dat iedereen precies hetzelfde danst, want niemand is precies hetzelfde. Iedereen kan op zijn eigen niveau meedoen. Want deze dansen zijn oorspronkelijk voor en door het volk gemaakt.”

Nieuwe opleiding Werelddansleider

Er is ook weer meer behoefte aan docenten die internationale dans doceren bij dansverenigingen en op dansscholen. Caspar: “Internationale dans is een levende cultuur! Het speelt namelijk in op een essentiële menselijke behoefte: contact maken met andere mensen. Door samen te dansen voelen mensen zich verbonden met elkaar, met de magische muziek én de oorsprong van deze dansen: de verschillende culturen.”

Bij Phoenix, de vereniging voor internationale dans, zang en muziek in Apeldoorn, loopt daarom momenteel de tweede editie van Scholing Werelddansleider. Caspar Bik is coördinerend hoofddocent van deze tweejarige opleiding, samen met Bianca de Jong. Wijnand Karel en Sibylle Helmer zijn twee andere docenten. De organisaties Interdans en Danslink ondersteunen de opleiding financieel.

De groep deelnemers komt zes keer klassikaal bij elkaar. Dan krijgen ze les in pedagogiek, didactiek, dans- en bewegingsanalyse (vanuit Laban-bewegingskwaliteiten), muziektheorie, en danslessen rondom thema’s als figuurdansen. De aspirant-werelddansleiders werken ook aan hun stemgebruik en behandelen organisatorische vaardigheden, zoals het opzetten van dansavonden of afspraken maken rondom tarieven. Het verzamelen van repertoire en het onderzoek naar het ‘verhaal achter de dans’ doen de deelnemers vooral zelfstandig. Aan het einde van het traject begeleiden de docenten hen in de voorbereiding en afronding van de stage.

Zowel amateurs als geschoolde dansers en docenten kunnen de opleiding volgen. Aan het huidige traject doen dansers mee die al lesgeven en hun vaardigheden en kennis over werelddans willen vergroten. Daarnaast zijn er dansers die een dansgroep overnamen en didactische vaardigheden willen leren, en dansers die over de hele wereld optraden in allerlei folkloristische stijlen, die nu graag de overstap maken naar het lesgeven.

Editorial

Deze reportage kwam tot stand in samenwerking met Danslink, koepelorganisatie voor internationale dans. Danslink ondersteunt ruim tweehonderd verenigingen en dansscholen in Nederland die de liefde voor internationale dans delen. De organisatie helpt dansers, docenten en bestuurders bij het runnen van hun verenigingen en brengt hen met elkaar in contact. Zowel traditionele verenigingen als eigentijdse dansscholen die zich bij de koepelorganisatie thuisvoelen zijn welkom.

Internationale dans in Nederland: drie docenten, drie visies